Gunningdag in Utrecht 17 september 2005
Gunningdag in Utrecht 17 september 2005Kees Vellenga
GUNNINGDAG – 17 september 2005
Historisch Symposium en onthulling van een tegeltableau aan het huis te Utrecht waar W.C. Röntgen drie jaar van zijn schooljeugd doorbracht
Op een winderige najaarsmiddag in 2002 belden twee heren aan bij het pand op de hoek van de Nieuwe Gracht 62A met de Schalkwijkstraat: Carl Puylaert en Peter van Wiechen, leden van de Historische Commissie (HC) van de NVvR. De deur werd geopend door een mooie jongedame. Zij heet Jacky Sleper, is kunstenaar van beroep en bewoont met haar man en kinderen dit grote pand. Ze was stomverbaasd toen de heren de reden van hun komst vermeldden. Haar verbazing sloeg om in enthousiasme naarmate hun verhaal vorderde. Ze had er geen idee van dat de beroemde Röntgen als 17-jarige in dit huis had gewoond*! De plannen om dit feit aan de vergetelheid te ontrukken namen meteen creatieve vormen aan.
In Oudaen zat intussen de HC voor haar kwartaalvergadering op de twee laatkomers te wachten. Even later kwamen ze binnen en vertelden over hun spontane actie. Jacky Sleper zou een ontwerp voor een tegeltableau maken, waarop tot in lengte van dagen voor de voorbijgangers duidelijk zou zijn dat zich in dat huis een belangrijke periode in de vorming van Röntgen had afgespeeld. Plannen werden meteen gesmeed om dit alles mogelijk te maken. Vergunning bij de gemeente moest worden aangevraagd. Sponsors moesten worden gezocht. En natuurlijk moest het geheel worden bekroond met een officiële onthulling in stijl en met sprekers van allure.
Twee jaren van noeste voorbereidingen, wachten op vergunningen en onvermoeibaar najagen van sponsoren volgden. Met name het laatstgenoemde verliep zeer moeizaam. De HC was echter vastbesloten dat dit project moest doorgaan. Immers, al in 1995 werd op initiatief van Jos de Win de buste van Röntgen onthuld voor zijn ouderlijk huis aan de Hoofdstraat 171 te Apeldoorn. Deze voor Röntgens vorming uiterst belangrijke periode moest zeker voor het nageslacht gememoreerd worden.
In september 2004 vond de cruciale vergadering van de HC in Oudaen plaats met als belangrijkste agendapunt: Gunning – ‘go of no go’? Met een kleine meerderheid werd het ‘GO’! De HC fiatteerde het kunstwerk en nodigde de sprekers uit die al eerder bedacht waren door Van Wiechen en Rosenbusch: o.a. een verre afstammeling van Gunning en voorts één van de nog drie levende Nederlandse Nobelprijswinnaars natuurkunde. De datum werd vastgesteld op zaterdag 17 september 2005. Gezien de vruchteloze pogingen tot sponsoring besloten de leden uit eigen zak de benodigde 13.000 euro voor te financieren en te proberen het leeuwendeel van dit geld terug te krijgen van de 1200 leden.
Zo vonden op zaterdag 17 september het symposium en de onthulling van het tegeltableau plaats. Plaats van handeling was de Leeuwenberghkerk aan het Servaasbolwerk 9, aan het eind van de Schalkwijkstraat. De kerk werd in 1569 gebouwd als Pesthuis uit de erfenis van Agnes Leeuwenbergh. In 1844 nam de universiteit het over en werd het scheikundig laboratorium. Waarschijnlijk heeft Röntgens gastheer Gunning hier gewerkt; hij werd in 1854 lector chemie. In 1930 werd het een kerk van de Nederlands Hervormde gemeente.
De 65 bezoekers van deze dag werden vanaf 14.00 uur in de kerk begroet met prachtig orgelspel door dr. Jan Zijlstra, radioloog te Hengelo. Hij bespeelde het orgel dat hier in 1954 werd neergezet onder supervisie van Albert Schweitzer.
Om 14.30 uur opende de voorzitter van de NVvR, dr. Frits Barneveld Binkhuysen, het symposium met een lovende en waarderende rede. Prof.dr. Gerd Rosenbusch gaf een mooi en volledig overzicht met lichtbeelden van de jeugd van Röntgen.
De volgende spreker was prof.dr. Jan Willem Gunning, hoogleraar Internationale Economie aan de VU Amsterdam. Hij is de betachterkleinzoon van de gelijknamige prof.dr. Jan Willem Gunning, die Röntgen drie jaar lang in zijn huis opnam en onderwees. Prof. Gunning jr. vertelde het verhaal van deze erudiete en succesvolle familie. Maar liefst vijf personen uit de generatie van de familie Gunning-Pierson aan het einde van de 19eeeuw waren hoogleraar. Twee leerlingen van Gunning ontvingen de Nobelprijs in 1901. Naast Röntgen was dat de chemicus Van ’t Hoff.
De volledige voordracht van prof. Gunning kunt u nalezen op www.radiologen.nl.
Vervolgens hield prof.dr. Martinus Veltman zijn rede: ‘Röntgen, vader van de deeltjesfysica’. Röntgen ontving de eerste Nobelprijs voor natuurkunde in 1901. Veltman ontving de prijs voor zijn werk over de neutrino’s in 1999 – samen met zijn leerling ‘t Hooft. Boeiend was zijn relaas en indrukwekkend de beelden. Hoe hij probeerde de neutrino’s te berekenen: omdat neutrino’s geen massa en geen lading hebben, kwamen alle berekeningen uit op 0 of op oneindig. Theoretisch moesten ze bestaan. In de jaren vijftig en zestig waren de computers nog niet krachtig genoeg om deze enorme sommen op te lossen. Door gebruik te maken van nieuwe theorieën en door reeksen grote computers in de VS op slimme wijze aaneen te koppelen, slaagde hij erin het beeld van de neutrino’s te voltooien.
Veltman liet de experimenten zien om deze neutrino’s aan te tonen in grotten van tientallen kilometers doorsnede teneinde vrij te zijn van alle storende straling vanuit het heelal en elders. Boven een enorm ondergronds meer was een opstelling met duizenden photomultipliers, waar men maanden zat te wachten op een ‘neutrino-effect’. En hoe dit ten slotte geregistreerd kon worden: twintig effectjes gedurende een minuut, op hetzelfde moment dat dit aan de andere kant van de wereld – in Japan – ook gelukte. Het waren dezelfde neutrino’s die door hun gebrek aan massa en lading dwars door de aarde vliegen. Ook sprak hij over de intermenselijke problemen in de wetenschappelijke wereld. En natuurlijk legde hij de link naar Röntgens ontdekking. – Een uitvoeriger verslag van de lezing van prof. Veltman is te vinden op www.radiologen.nl.
Er zijn nog enkele exemplaren in de boekhandel te koop van het populair-wetenschappelijke boek ‘Deeltjesfysica’ door prof. dr. M. Veltman; ISBN 9076988447.
Vervolgens vertelde Jacky Sleper meeslepend over haar conceptie van het kunstwerk. De beeltenis van Röntgen en de röntgenfoto van een hand met kogels is omlijst door natuurtaferelen met o.a. een hert, een vos en een uil, resp. symbolen voor kracht, slimheid en wijsheid. De Edelweiss symboliseert zijn unieke vondst en zijn grote liefde voor wandelingen in de Zwitserse Alpen.
Burgemeester mr. Annie Brouwer-Korf hield een prachtige voordracht onder de titel ‘What if?’ Als Röntgen hier niet gewoond had …, als hij niet van school gestuurd was …, als hij Gunning niet ontmoet had …, enz.
Hierna begaven alle aanwezigen zich in de zon naar het andere eind van de steeg voor de onthulling van het tegeltableau. Dat ontlokte vele oh’s en ah’s! In de kerk werd daarna geborreld en nagepraat, o.a. met de sprekers en een tiental telgen uit het geslacht Gunning.
Iedereen zal zich afvragen of de sponsoring nu nog rond gekomen is. Nou, niet helemaal. Er waren vijftig ‘kleine’ donateurs, die van 25 tot 100 euro doneerden. Zij krijgen binnenkort een oorkonde met een foto van het kunstwerk en hun naam.
Er waren twintig hoofdsponsors, die 500 euro of meer doneerden. Dit waren: prof.dr. Lourens Penning, drs. Tjan Thung, prof.dr. Hans Vermeij, dr. Chris Staalman, dr. Loek Winter, prof.dr. Carl Puylaert, dr. Julien Puylaert, prof.dr. Jack Blickman (†), prof.dr. Hans Blickman, dr. Eduard Mooyaart (†), drs. Peter van Wiechen, drs. Joris Panhuysen, prof.dr. Gerd Rosenbusch, dr. Kees Vellenga, mevr. Jolien Vellenga-Kaptein, prof.dr. Matthijs Oudkerk. Voorts: Maatschap Alkmaarse Radiologen, Maatschap Almelose Radiologen, Philips BV Nederland, Nederlandse Vereniging voor Radiologie.
De namen van de hoofdsponsors worden vermeld op een ereplaat onder het kunstwerk aan de buitenmuur van het Gunning-pand. Deze wordt over enkele weken aangebracht.
Er is nog 3000 euro nodig. We doen een dringend beroep op onze leden om een donatie te doen op rek.nr. 49.05.96.673 van dr. C.J.L.R. Vellenga bij de ABN te Almelo, onder vermelding van ‘Gunningdag’. U ontvangt dan een oorkonde met de officiële foto van de onthulling. Indien u als persoon of maatschap of bedrijf 500 euro of meer stort, komt uw naam op de sponsorplaat op de muur te staan.
Voor informatie houden de leden van de Historische Commissie zich gaarne bereid.
Dr. C.J.L.R. Vellenga,
namens de Historische Commissie
* Noot: op blz. 28-31 van het boek ‘Door het menschelijke vleesch heen’ (NVvR, 1995) schreef Ad van Wylick dat Wilhelm Conrad Röntgen van 1862 tot 1865 als middelbare scholier in Utrecht woonde bij de familie Gunning.
GUNNINGDAG – 17 september 2005
Historisch Symposium en onthulling van een tegeltableau aan het huis te Utrecht waar W.C. Röntgen drie jaar van zijn schooljeugd doorbracht
Op een winderige najaarsmiddag in 2002 belden twee heren aan bij het pand op de hoek van de Nieuwe Gracht 62A met de Schalkwijkstraat: Carl Puylaert en Peter van Wiechen, leden van de Historische Commissie (HC) van de NVvR. De deur werd geopend door een mooie jongedame. Zij heet Jacky Sleper, is kunstenaar van beroep en bewoont met haar man en kinderen dit grote pand. Ze was stomverbaasd toen de heren de reden van hun komst vermeldden. Haar verbazing sloeg om in enthousiasme naarmate hun verhaal vorderde. Ze had er geen idee van dat de beroemde Röntgen als 17-jarige in dit huis had gewoond*! De plannen om dit feit aan de vergetelheid te ontrukken namen meteen creatieve vormen aan.
In Oudaen zat intussen de HC voor haar kwartaalvergadering op de twee laatkomers te wachten. Even later kwamen ze binnen en vertelden over hun spontane actie. Jacky Sleper zou een ontwerp voor een tegeltableau maken, waarop tot in lengte van dagen voor de voorbijgangers duidelijk zou zijn dat zich in dat huis een belangrijke periode in de vorming van Röntgen had afgespeeld. Plannen werden meteen gesmeed om dit alles mogelijk te maken. Vergunning bij de gemeente moest worden aangevraagd. Sponsors moesten worden gezocht. En natuurlijk moest het geheel worden bekroond met een officiële onthulling in stijl en met sprekers van allure.
Twee jaren van noeste voorbereidingen, wachten op vergunningen en onvermoeibaar najagen van sponsoren volgden. Met name het laatstgenoemde verliep zeer moeizaam. De HC was echter vastbesloten dat dit project moest doorgaan. Immers, al in 1995 werd op initiatief van Jos de Win de buste van Röntgen onthuld voor zijn ouderlijk huis aan de Hoofdstraat 171 te Apeldoorn. Deze voor Röntgens vorming uiterst belangrijke periode moest zeker voor het nageslacht gememoreerd worden.
In september 2004 vond de cruciale vergadering van de HC in Oudaen plaats met als belangrijkste agendapunt: Gunning – ‘go of no go’? Met een kleine meerderheid werd het ‘GO’! De HC fiatteerde het kunstwerk en nodigde de sprekers uit die al eerder bedacht waren door Van Wiechen en Rosenbusch: o.a. een verre afstammeling van Gunning en voorts één van de nog drie levende Nederlandse Nobelprijswinnaars natuurkunde. De datum werd vastgesteld op zaterdag 17 september 2005. Gezien de vruchteloze pogingen tot sponsoring besloten de leden uit eigen zak de benodigde 13.000 euro voor te financieren en te proberen het leeuwendeel van dit geld terug te krijgen van de 1200 leden.
Zo vonden op zaterdag 17 september het symposium en de onthulling van het tegeltableau plaats. Plaats van handeling was de Leeuwenberghkerk aan het Servaasbolwerk 9, aan het eind van de Schalkwijkstraat. De kerk werd in 1569 gebouwd als Pesthuis uit de erfenis van Agnes Leeuwenbergh. In 1844 nam de universiteit het over en werd het scheikundig laboratorium. Waarschijnlijk heeft Röntgens gastheer Gunning hier gewerkt; hij werd in 1854 lector chemie. In 1930 werd het een kerk van de Nederlands Hervormde gemeente.
De 65 bezoekers van deze dag werden vanaf 14.00 uur in de kerk begroet met prachtig orgelspel door dr. Jan Zijlstra, radioloog te Hengelo. Hij bespeelde het orgel dat hier in 1954 werd neergezet onder supervisie van Albert Schweitzer.
Om 14.30 uur opende de voorzitter van de NVvR, dr. Frits Barneveld Binkhuysen, het symposium met een lovende en waarderende rede. Prof.dr. Gerd Rosenbusch gaf een mooi en volledig overzicht met lichtbeelden van de jeugd van Röntgen.
De volgende spreker was prof.dr. Jan Willem Gunning, hoogleraar Internationale Economie aan de VU Amsterdam. Hij is de betachterkleinzoon van de gelijknamige prof.dr. Jan Willem Gunning, die Röntgen drie jaar lang in zijn huis opnam en onderwees. Prof. Gunning jr. vertelde het verhaal van deze erudiete en succesvolle familie. Maar liefst vijf personen uit de generatie van de familie Gunning-Pierson aan het einde van de 19eeeuw waren hoogleraar. Twee leerlingen van Gunning ontvingen de Nobelprijs in 1901. Naast Röntgen was dat de chemicus Van ’t Hoff.
De volledige voordracht van prof. Gunning kunt u nalezen op www.radiologen.nl.
Vervolgens hield prof.dr. Martinus Veltman zijn rede: ‘Röntgen, vader van de deeltjesfysica’. Röntgen ontving de eerste Nobelprijs voor natuurkunde in 1901. Veltman ontving de prijs voor zijn werk over de neutrino’s in 1999 – samen met zijn leerling ‘t Hooft. Boeiend was zijn relaas en indrukwekkend de beelden. Hoe hij probeerde de neutrino’s te berekenen: omdat neutrino’s geen massa en geen lading hebben, kwamen alle berekeningen uit op 0 of op oneindig. Theoretisch moesten ze bestaan. In de jaren vijftig en zestig waren de computers nog niet krachtig genoeg om deze enorme sommen op te lossen. Door gebruik te maken van nieuwe theorieën en door reeksen grote computers in de VS op slimme wijze aaneen te koppelen, slaagde hij erin het beeld van de neutrino’s te voltooien.
Veltman liet de experimenten zien om deze neutrino’s aan te tonen in grotten van tientallen kilometers doorsnede teneinde vrij te zijn van alle storende straling vanuit het heelal en elders. Boven een enorm ondergronds meer was een opstelling met duizenden photomultipliers, waar men maanden zat te wachten op een ‘neutrino-effect’. En hoe dit ten slotte geregistreerd kon worden: twintig effectjes gedurende een minuut, op hetzelfde moment dat dit aan de andere kant van de wereld – in Japan – ook gelukte. Het waren dezelfde neutrino’s die door hun gebrek aan massa en lading dwars door de aarde vliegen. Ook sprak hij over de intermenselijke problemen in de wetenschappelijke wereld. En natuurlijk legde hij de link naar Röntgens ontdekking. – Een uitvoeriger verslag van de lezing van prof. Veltman is te vinden op www.radiologen.nl.
Er zijn nog enkele exemplaren in de boekhandel te koop van het populair-wetenschappelijke boek ‘Deeltjesfysica’ door prof. dr. M. Veltman; ISBN 9076988447.
Vervolgens vertelde Jacky Sleper meeslepend over haar conceptie van het kunstwerk. De beeltenis van Röntgen en de röntgenfoto van een hand met kogels is omlijst door natuurtaferelen met o.a. een hert, een vos en een uil, resp. symbolen voor kracht, slimheid en wijsheid. De Edelweiss symboliseert zijn unieke vondst en zijn grote liefde voor wandelingen in de Zwitserse Alpen.
Burgemeester mr. Annie Brouwer-Korf hield een prachtige voordracht onder de titel ‘What if?’ Als Röntgen hier niet gewoond had …, als hij niet van school gestuurd was …, als hij Gunning niet ontmoet had …, enz.
Hierna begaven alle aanwezigen zich in de zon naar het andere eind van de steeg voor de onthulling van het tegeltableau. Dat ontlokte vele oh’s en ah’s! In de kerk werd daarna geborreld en nagepraat, o.a. met de sprekers en een tiental telgen uit het geslacht Gunning.
Iedereen zal zich afvragen of de sponsoring nu nog rond gekomen is. Nou, niet helemaal. Er waren vijftig ‘kleine’ donateurs, die van 25 tot 100 euro doneerden. Zij krijgen binnenkort een oorkonde met een foto van het kunstwerk en hun naam.
Er waren twintig hoofdsponsors, die 500 euro of meer doneerden. Dit waren: prof.dr. Lourens Penning, drs. Tjan Thung, prof.dr. Hans Vermeij, dr. Chris Staalman, dr. Loek Winter, prof.dr. Carl Puylaert, dr. Julien Puylaert, prof.dr. Jack Blickman (†), prof.dr. Hans Blickman, dr. Eduard Mooyaart (†), drs. Peter van Wiechen, drs. Joris Panhuysen, prof.dr. Gerd Rosenbusch, dr. Kees Vellenga, mevr. Jolien Vellenga-Kaptein, prof.dr. Matthijs Oudkerk. Voorts: Maatschap Alkmaarse Radiologen, Maatschap Almelose Radiologen, Philips BV Nederland, Nederlandse Vereniging voor Radiologie.
De namen van de hoofdsponsors worden vermeld op een ereplaat onder het kunstwerk aan de buitenmuur van het Gunning-pand. Deze wordt over enkele weken aangebracht.
Er is nog 3000 euro nodig. We doen een dringend beroep op onze leden om een donatie te doen op rek.nr. 49.05.96.673 van dr. C.J.L.R. Vellenga bij de ABN te Almelo, onder vermelding van ‘Gunningdag’. U ontvangt dan een oorkonde met de officiële foto van de onthulling. Indien u als persoon of maatschap of bedrijf 500 euro of meer stort, komt uw naam op de sponsorplaat op de muur te staan.
Voor informatie houden de leden van de Historische Commissie zich gaarne bereid.
Dr. C.J.L.R. Vellenga,
namens de Historische Commissie
* Noot: op blz. 28-31 van het boek ‘Door het menschelijke vleesch heen’ (NVvR, 1995) schreef Ad van Wylick dat Wilhelm Conrad Röntgen van 1862 tot 1865 als middelbare scholier in Utrecht woonde bij de familie Gunning.