Tijdlijn

Benieuwd naar de volledige afbeelding hierboven? Zie LINK

Voor een vluchtige blik vooraf zie Google Arts & Culture

1895

Wilhelm Conrad Röntgen (1845-1923) ontdekte de x-stralen op 8 november, maar dat is dan nog niet publiek bekend gemaakt. Pas nadat hij zich overtuigd had van de eigenschappen van die stralen ging hij eind december 1895 over tot publicatie. Op 28 december overhandigde hij het artikel aan de uitgever van de Sitzungsberichte van het Physikalisch-Medizische Gesellschaft te Würzburg, waar hij hoogleraar was aan de Kaiserliche Universität. Niet naar de "Annalen der Physik, want dat zou vertraging geven.

W.C. Röntgen

1896

Op 1 januari doet Röntgen 90 reprints op de post die hij naar de belangrijkste fysici stuurt, onder wie de Nederlandse fysici Lorentz (1853-1928) en Haga (1852-1936): Ueber eine neue Art von Strahlen. (links voor een vertaling in Nederlands of Engels)
Naar enkele fysici, onder wie Lorentz stuurde hij ook een serie foto's: zie 25 januari hieronder

Via de landelijke pers verspreidde het bericht zich naar alle uithoeken van de wereld. Op 5 januari stond het bericht in het Weense Die Presse, op 7 januari in de Frankfurter Zeitung etc.

Wien, Die Presse, Sonntag den 5. Jänuar 1896

Het eerste bericht in Nederland verscheen in het Dagblad van Zuid Holland en 's-Gravenhage op 9 januari.
Andere kranten in Nederland berichtten pas vanaf 11 januari over de ontdekking.

De fysisch-chemicus Ernst Cohen (1869-1944), privaatdocent in het laboratorium van Van 't Hoff (1852-1911) in Amsterdam leest het bericht en schakelt Willem Henri Julius (1860-1925) in, hoogleraar experimentele fysica in het laboratorium van Van der Waals (1837-1923). Op 10 januari tonen zij negatieven van opnamen met Röntgenstralen op de bijeenkomst van Amateur Photographen te Amsterdam.
(zie Helios NOTULEN)

Natuurkundig Laboratorium van Van der Waals aan de Plantage Muidergracht 6 te Amsterdam,

"In de tweede helft der maand januari en in de eerste dagen van februari werd in het laboratorium der Hoogere Burgerschool te Maastricht door Dr. L. Th. van Kleef (1846-1928), directeur-geneesheer van het gesticht Calvariënberg en de fysicus Hoffmans (1842-1925), directeur van de Gemeentelijke HBS "met de Röntgen'sche stralen eene reeks van photografische proefnemingen verricht". Het resulteerde in een brochure, die later dat jaar uitkwam: Proefnemingen met de Röntgen'sche stralen .
Deze proefneming werd rond 2010 herhaald door de fysici Kemerink met de nog bewaarde apparatuur van Hoffmans: zie de Film "Herhaald experiment uit januari 1896"

Gemeentelijke HBS te Maastricht 1939

In die tweede helft van januari experimenteert ook de elektrotherapeut en neuroloog Wertheim Salomonson (1864-1922), samen met Cohen met röntgenstralen en hij gebruikt ze als een van de eersten voor medisch diagnostiek. Dat brengt hij op de vergadering van het Genootschap ter bevordering van Natuur-, Genees- en Heelkunde in Amsterdam op 5 februari, waarvan de notulen in het NTvG (1896, 460-464) staan vermeld. Hij gebruikt een V-vormige buis, zoals te lezen staat. (zie NOTULEN)
Zo'n V-vormige buis werd waarschijnlijk gebruikt in het onderwijs om de rechtlijnigheid van kathodestralen aan te tonen (zie The Cathode Ray Tube site )

V-vormige tube volgens Crookes

Op 25 januari doet Lorentz verslag van de ontdekking van Röntgen op de vergadering van de Koninklijke Academie van Wetenschappen te Amsterdam en toont de fotografieën die hij van Röntgen ontvangen heeft: "Alvorens de proeven rond te geven treedt hij in eene uitvoerige beschouwing van de bijzonderheden welke tot de ontdekking geleid hebben, en van datgene wat de studie der nieuw ontdekte stralen bereis aan het licht heeft gebracht".

Een van de prints die Lorentz van Röntgen heeft ontvangen. Voor meerdere prints: klik op de foto

In de Revue Générale des Sciences van 30 januari doet de beroemde Franse wis- en natuurkundige Poincaré (1854-1912) verslag van de vondst van Röntgen. Ook hij heeft de reprint en foto's van Röntgen toegestuurd gekregen en enkele foto's laten afdrukken. (zie ARTIKEL). In het artikel staat een alinea (zie tekst hierbij afgebeeld), waarin hij de volgende suggestie doet: " Kunnen we ons dan niet afvragen of alle lichamen, waarvan de fluorescentie voldoende intens is, behalve lichtstralen, ook röntgenstralen uitzenden?" Dit zet drie onderzoekers aan het werk, onder wie Becquerel (zie 2 maart).

Op 9 februari schrijft Sydney Rowland (1872-1917) de eerste van 16 REPORTS voor de British Medical Journal (BMJ). Hij was aangeteld als "special commissioner for investigation of the applications of the new photography to medicine and surgery. De laatste schreef hij op 5 december. Rowland was nog medisch student. Maar dat juist hij daarvoor werd aangesteld had ook te maken met zijn oom Ernest Hart (1835-1898), editor van BMJ (zie afdruk). Rowland zal later dat jaar het eerste radiologisch tijdschrift uitbrengen. Toch werd hij geen radioloog, maar bacterioloog en hij stierf in WO I aan een meningitis, opgelopen in het lab aan het front. Een martelaar dus. Zie MOULD.
In Engeland, Duitsland en Frankrijk was men zeer actief bezig met toepassingen i.t.t. in Nederland

Op 15 februari verschijnt een groot overzichtsartikel van Wertheim Salomonson in het NTvG: Röntgen's X- stralen. De avond ervoor heeft hij hetzelfde verhaal gehouden voor de Amateur Photographen van Helios. In hun notulen staat verhaal in precies dezelfde bewoordingen als in het NTvG.
Het is boeiend om te lezen hoe men in die begintijd omgaat met het pas ontdekte fenomeen. De V-vormige buis beviel niet en Wertheim S. liet een bolvormige buis vervaardigen door de Amsterdamse instrumentmaker W. Geissler. (foto uit: Eine Original-Versuchsanordnung von Röntgen für das Deutsche Museum, Klaus Hübner, 2003)

Röntgen heeft deze buis in 1907 geschonken aan het Deutsche Museum. Deze buis komt overeen met die van Wertheim Salomonson

Op 19 februari schrijft Lorentz in de Gids een verhandeling voor de ontwikkelde leek over de essentie, plaats en historische achtergronden van de röntgenbuis in de experimentele fysica. Het is een zeer verhelderend artikel over hoe men er in die tijd over dacht. Lezen! Zie De Gids.

Door op de afbeelding te klikken komt het artikel in beeld.

Op 2 maart meldt Becquerel (1852-1908) dat hij niet kan wachten met de mededeling van een nieuwe vondst: ook zonder zonlicht, elektriciteit of hitte geven uraniumzouten straling af! (zie ARTIKEL) Op 24 februari 1896 had hij aan de vergadering van de Académie des Sciences reeds gemeld, dat uraniumzouten onder invloed van zonlicht een lichtdicht verpakte film kunnen belichten. Maar er komt spontaan straling uit uranium met een constante emissie van activiteit, die tevens nauwelijks afneemt in de tijd (zie foto). Die straling zal Marie Curie later radioactiviteit noemen. In het ARTIKELvan 24 februari noemt Becquerel de twee andere onderzoekers die op de suggestie van Poincaré ingingen (zie 30 januari). Een echte spin-off van de ontdekking der röntgenstralen.

Eerste opname van de ontdekking van radioactiviteit te Parijs op zondag, 1 Maart 1896. Nobel lecture Becquerel. Het kruis wordt gevormd door twee koperen plaatjes.

Op 26 maart maakte de hoogleraar fysica Haga in het pas opgerichte natuurkundig laboratorium een opname van zijn eigen pols en andere lichaamsdelen. Zie foto pols met beschrijving van de omstandigheden uit de afscheidsrede op 23 februari 1995 van Thijn, hoogleraar radiologie te Groningen. Deze opname zal hij in september presenteren bij de Koninklijke Academie van Wetenschappen.
In dit jaar 1896 verleende Haga in zijn laboratorium hand- en spandiensten aan de hoogleraar chirurgie ter plaatse C.F.A. Koch (1859-1951).ten behoeve van röntgenopnamen bij diens patiënten.

Het in 1892 gebouwde Natuurkundig laboratorium in Groningen ten behoeve van de hoogleraar fysica Haga (1852-1936)

Op 6 april stuurde de natuurkunde leraar Leffman Bleekrode (1846-1905) uit Den Haag een artikeltje naar Nature, dat op 16 april gepubliceerd werd. In dat artikel (zie hiernaast en klik erop) beschrijft hij hoe hij met zelfgemaakte fluorescerende stoffen een fluorescentie scherm maakt, Dat scherm gebruikte hij als versterkingsscherm bij het maken van röntgenfoto's. Zie ook 20 juni hieronder

In mei verschijnt het allereerste radiologische tijdschrift met als editor Sydney Rowland (zie foto). In het voorwoord dat hij al op 2 april schrijft, staat:"The object of this publication is to put on record in permanent form some of the most striking appli- cations of the New Photography to the needs of Medicine and Surgery. The progress of this new Art has been so rapid that, although Prof. Röntgen’s discovery is only a thing of yesterday, it has already taken its place among the approved and accepted aids to diagnosis". (Zie ARCHIVES, waar ook enkele foto's worden beschreven))
Het tijdschrift loopt door tot op de huidige dag als publicatie medium voor het British Institute of Radiology (BIR).Zie ook MOULD en 9 februari.

Op 20 juni vond in Den Haag de negende wetenschappelijke vergadering plaats van de Nederlandsche Vereeniging voor Paediatrie. De kinderarts dr. D.L. van Wely (1849-1920), geneesheer-directeur van het Kinderziekenhuis aldaar, hield een voordracht over de toepassing van röntgenstralen. Hij had zich laten bijstaan door de leraar natuurkunde Bleekrode (zie 6 april . Zij hadden opnamen gemaakt van de femora van twee kinderen, maar slaagden er niet in om het acetabulum in beeld te brengen.
Zie: Verslag.

Kinderziekenhuis Laan van Meerdervoort 112, hoek Tasmanstraat (±1902)

Op 6 juli demonstreert de anatoom Bryce (1862-1946) en latere Regius Professor Anatomy te Glasgow (zie foto) een artikel over de bewegingen van de pols:
ON CERTAIN POINTS IN THE ANATOMY AND MECHANISM OF THE WRIST-JOINT REVIEWED IN THE LIGHT OF A SERIES OF RONTGEN RAY PHOTOGRAPHS OF THE LIVING HAND.
Het is hetzelfde onderwerp als waarover in 1900 het eerste radiologisch proefschrift in Nederland zal gaan (Zie later)
Bryce werd voor de opnamen geholpen door de röntgenpionier John Macintyre. (1857-1928). De opnamen zijn van de eigen pols van Bryce en van beduidend hogere kwaliteit dan die van Haga's pols (zie 26 september)

Right hand, Prone in adduction

Thomas Hastie Bryce (1862-1946)

Er is veel discussie in de historische literatuur over wie nu de eerste radiotherapeutische behandeling heeft gegeven. (zie o.a. Leszczinski e.a.) Maar ik ben er, met hen, van overtuigd dat het Despeignes uit Lyon is. Hij doet op 26 juli verslag van een behandeling van een groot maagcarcinoom. Weliswaar ging hij ervan uit dat kankers veroorzaakt worden door bacteriën, maar daar werd menige aandoening op getoetst na Pasteur en Koch. En Lortet had net bij cavia's gezien dat de tuberkel bacil verdween onder bestraling. Despeignesj beschrijft het in Lyon Médical, eerst op 26 juli (zie LINK)en daarna op 9 augustus (zie LINK). De grote tumor nam zodanig af dat hij nauwelijks meer zichtbaar was en patiënt voelde zich ook veel beter. 12 dagen na de laatste bestraling overleed patiënt onder heftige diarree (volgens mij veroorzaakt door de bestraling)

Het Gesellschaft Deutscher Naturforscher und Árzte had van 21-26 September een bijeenkomst in Frankfurt. Daar toonde de orthopedisch-chirurg Julius Wolff (1836-1902) een nieuwe toepassing: vergelijkbare opnamen in de tijd. Als voorbeeld de controles op behandelde (bloedig of onbloedig, Hoffa versus Lorenz) congenitale heupluxatie. (Zie LINK). De Berlijnse fysicus Felix Buka (1852-1896) had hem wel fraaie bekkenopnamen kunnen bezorgen (zie Wely 20 juni). In de eerste Fortschritte legt hij alles uitvoerig uit in 3 artikelen (zie Wolff 1, Wolff 2 en Wolff 3)
De historicus Warwick schrijft hierover een fraai, maar wel lang essay (zie LINK) Het klinische nut was er dus eerder dan in sommige historische literatuur, bijv. Joel Howell wordt geschreven. In Nederland duurde het nog even voordat er acceptabele opnamen kwamen.

Op 26 september presenteerde de hoogleraar fysica Haga zijn ervaring met röntgenstralen op de vergadering van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen. Haga was in mei van dt jaar benoemd als lid. Hij gebruikte de medische toepassing voor een fysische interpretatie en hij deed dat aan de hand van de opname van zijn eigen pols (zie foto). In de zeer korte mededeling constateerde hij een verschil in doordringingsvermogen bij hoge en lage verdunning. Zie de mededeling in de verslagen van 1896.

Röntgenopname van de pols van Haga. Klik op de foto voor zijn commentaar.

In 1896 verscheen het eerste radiologische proefschrift, in Parijs verdedigd door Louis Laurent op donderdag 26 november en getiteld:
Contribution à l'étude des applications de la nouvelle photographie par le procédé de roentgen à la chirurgie et à la médicine.
Promotor was Lannelonge, die al in januari 1896 als een der eersten de toepassing in de geneeskunde propageerde.

In Nederland verscheen het eerste radiologische proefschrift in 1900. Dat werd op 17 december verdedigd door Hector Lycklama à Nijeholt in Leiden, Titel:
De onderlinge verhouding der beenderen van den voorarm en van den handwortel bij verschillende standen van de hand.
Promotor was de anatoom Zaayer. Lycklama had opnamen gemaakt van eigen pols in Rotterdam, want het Academisch Ziekenhuis in Leiden had toentertijd nog geen röntgenapparatuur.
Zie ook Bryce, 6 juli 1896 hierboven.

TIJDLIJN

1895

1896