Grensvlak bijeenkomst, Urk (24 november 2018) door Frans Zonneveld

Voor de eerste keer werd er op Urk in het Trefpunt voor Medische Geschiedenis in Nederland (TMGN) een grensvlak bijeenkomst georganiseerd. De gedachte hierbij is dat mensen die in de historie van hun vakgebied zitten te graven niet op eilandjes moeten zitten maar moeten communiceren met mensen van aanpalende vakgebieden. Dit moet worden opgevat in ruime zin. Het kan betekenen dat je spreekt over verschillende vakgebieden in hetzelfde anatomische gebied (b.v. neuroloog en neurochirurg of Hoofd-Hals radioloog en KNO-arts) of over soortgelijke vakken in verschillende anatomische gebieden die bij elkaar in de buurt liggen (b.v. neurochirurg en oogarts gespecialiseerd in de orbita). Vandaag ging de aandacht naar het hoofd zodat alle bovengenoemde specialismen waren uitgenodigd. De organisatie lag bij neurochirurg Rob Groen die van de gelegenheid gebruik maakte om ’s morgens de neurochirurgen geïnteresseerd in geschiedenis uit te nodigen voor een bespreking.
De grensvlak bijeenkomst begon na de lunch om 13.15 uur. Mart sprak een kort welkomstwoord waarbij hij de bedoeling van deze bijeenkomst nog eens uit de doeken deed en ook de relatie aangaf tot het Domus overleg en daarna volgde de introductie door middagvoorzitter Rob Groen [Fig. 1] gevolgd door vier bijdragen uit verschillende specialismen. Er waren 20 deelnemers. Daarbij waren nog twee speciale toehoorders; respectievelijk een anesthesist en een plastisch chirurg.
om te bewerken.

Fig. 1. Welkomstwoord door neurochirurg Rob Groen

Fig. 2. Stereo C-boog op basis van BV20

De eerste spreker was neuroloog Peter Koehler. Hij sprak over de rol van Bernard Brouwer bij de inrichting van de moderne neurochirurgie. Bernard Brouwer is in die zin voor ons ook belangrijk omdat hij in mei 1923 Wertheim Salomonson als hoogleraar neurologie opvolgde. Door Brouwer’s reis naar de VS kwam hij in aanraking met beroemdheden als Walter Dandy en Harvey Cushing. Ze boden Brouwer toen aan om in de VS te komen werken. Dat deed hij niet maar gebruikte deze uitnodiging wel als breekijzer om sneller in het WG een eigen kliniek te krijgen. Hij heeft daarna Ignaz Oljenick in de VS door Cushing laten opleiden tot neurochirurg. Tot dan toe werd er sporadisch in Nederland neurochirurgie bedreven, ook al omdat de anesthesie lokaal moest zijn omdat ether de hersendruk verhoogde. De eerste operatie was in 1889 en de patiënt heeft die operatie toen drie weken overleefd. Bij terugkeer kon Oljenick in 1929 in het WG de nieuwe kliniek betrekken. Cornelis Winkler was een vroege pionier in Utrecht maar had geen eigen kliniek en werkte in het Diaconessenhuis. De eerste neurochirurg daar was Jan Anton Guldenarm. Zij waren betrokken bij bovengenoemde eerste succesvolle operatie. Over het algemeen wordt 1893 als begin van de neurochirurgie in Nederland aangemerkt (1).
Hierna kwam voor de variatie een jonge spreker die een voor de radiologie interessant onderwerp aansneed; de ventriculografie.  Vóór de indroductie van de ventriculografie of pneumoencephalo-grafie (2) geschiedde de lokalisatie op basis van het klinische beeld en het klinisch onderzoek. Toen de röntgenfoto’s kwamen konden soms benige veranderingen worden waargenomen zoals een vergrootte sella (3). De ventriculografie was een idee van de bovengenoemde Dandy die bij baby’s door de fontanel de ventrikel aanprikte, de liquor weg liet lopen en de ventrikel met lucht vulde. Zo kon hydrocefalus gediagnostiseerd worden (4). Dandy zou kandidaat geweest zijn voor de nobelprijs voor dit werk maar Cushing zou dat hebben voorkomen. Deze twee heren waren niet bepaald ‘on speaking terms’ met elkaar.  Later ontdekte men dat de lucht ook via een lumbaalpunctie in de hersenventrikels kon worden gebracht en zo ontstond de lumbale pneumoencefalografie (PEG). Het lekken van lucht naar de basale cisternen bezorgde veel hoofdpijn bij de patiënt. In 1946 is het George Moore gelukt om hersentumoren rechtstreeks te detecteren tijdens chirurgie dankzij radioactief Jodium (I131iodofluoresceïne) dat zich in de tumor had opgehoopt en dat hij met een Geigerteller kon aantonen.

De derde spreker was Rob de Keizer. Hij sprak over het Orbita Centrum in Amsterdam in de tijd van prof. Gabe M. Bleeker (5). Daarbij was de zoon van Bleeker aanwezig in de zaal (tweede van links op de achterste rij in Fig. 1). In de periode Bleeker was er nog geen CT beschikbaar want die is pas na 1982 actueel geworden in de periode Koornneef. Bleeker had de beschikking over een kleine röntgenafdeling en daar werd het idee opgevat om orbitabodem fracturen te bestuderen met behulp van stereoradiografie. Men construeerde zelf het apparaat op basis van een C-boog met een tweede röntgenbron [Fig. 2] en op dit werk is in 1970 H.H.A. Hötte bij Prof. A. Hagedoorn gepromoveerd. In het CT-tijdperk heeft men veel meer aandacht gekregen voor de weke delen 
diagnostiek in de orbita.
​

---

Fig. 3. Ik geeft een voordracht over de ontwikkeling van CT tussen 1972 en 1982

De vierde spreker was ikzelf [Fig. 3]. Mijn voordracht ging over de ontwikkeling van CT van een neuro-scanner naar een hoofd/hals-scanner tussen 1972 en 1982. Ik heb die ontwikkeling via diverse generaties van CT-scanner geometrie geschetst met speciale aandacht voor de ontwikkeling van resolutie (van 3 naar 0,6 mm) en plakdikte (van 13 naar 1,5 mm). Tenslotte heb ik voorbeelden gegeven van orbita- en rotsbeenscans en uitleg gegeven over de contrast-detail curves bij radiografie en bij CT. 

Tot slot volgde een korte discussie over voornamelijk neurochirurgische zaken, zoals; waarom had de neurochirurg geen belangstelling voor de perifere zenuwen? Tegenwoordig zouden we zeggen dat dit komt doordat dit type operaties door de plastisch chirurg worden gedaan maar toen lag dit niet zo duidelijk. Verder was er aandacht voor de reeds genoemde anesthesie. Men vroeg zich ook nog af of Brouwer nu specifiek in 1926 naar de VS is gegaan omdat het land toen 150 jaar bestond. Kees Simon vond het opmerkelijk dat Ziedses des Plantes niet vaker in de presentaties voorkwam terwijl ook hij met radioactieve stoffen heeft gewerkt en zijn planigrafie een belangrijke verbetering ten opzichte van de gewone röntgenfoto’s was.
Ik heb nog een aantal van mijn proefschriften kunnen uitdelen.

1. H.A.M. van Alphen: Neurochirurgie in Nederland honderd jaar. NTvG vol 137 nr 4 (1993) pp 201-208.
2. B. Lutters, P.J. Koehler: Cerebral pneumography and the 20th century localization of brain tumours. Brain (2018) 
3. A. Schüller: Röntgenuntersuchungen der Erkrankungen des Kopfes (1912).
4. K.J. Simon: De wetenschappelijke ontwikkelingen in de radiologie en radiotherapie binnen de geneeskunde in Nederland 1886-1922. Groningen, proefschrift (2015) pp 186-188.
5. J.P.A. Gillissen: In memoriam prof. dr. G.B. Bleeker (1915-1997). NTvG vol. 141 nr 26 (1997) pp 1319-1320.

---