|
Voor de eerste keer werd er op Urk in het Trefpunt voor Medische Geschiedenis in Nederland (TMGN) een grensvlak bijeenkomst georganiseerd. De gedachte hierbij is dat mensen die in de historie van hun vakgebied zitten te graven niet op eilandjes moeten zitten maar moeten communiceren met mensen van aanpalende vakgebieden. Dit moet worden opgevat in ruime zin. Het kan betekenen dat je spreekt over verschillende vakgebieden in hetzelfde anatomische gebied (b.v. neuroloog en neurochirurg of Hoofd-Hals radioloog en KNO-arts) of over soortgelijke vakken in verschillende anatomische gebieden die bij elkaar in de buurt liggen (b.v. neurochirurg en oogarts gespecialiseerd in de orbita). Vandaag ging de aandacht naar het hoofd zodat alle bovengenoemde specialismen waren uitgenodigd. De organisatie lag bij neurochirurg Rob Groen die van de gelegenheid gebruik maakte om ’s morgens de neurochirurgen geïnteresseerd in geschiedenis uit te nodigen voor een bespreking. De grensvlak bijeenkomst begon na de lunch om 13.15 uur. Mart sprak een kort welkomstwoord waarbij hij de bedoeling van deze bijeenkomst nog eens uit de doeken deed en ook de relatie aangaf tot het Domus overleg en daarna volgde de introductie door middagvoorzitter Rob Groen [Fig. 1] gevolgd door vier bijdragen uit verschillende specialismen. Er waren 20 deelnemers. Daarbij waren nog twee speciale toehoorders; respectievelijk een anesthesist en een plastisch chirurg. om te bewerken.  Fig. 1. Welkomstwoord door neurochirurg Rob Groen  Fig. 2. Stereo C-boog op basis van BV20 De eerste spreker was neuroloog Peter Koehler. Hij sprak over de rol van Bernard Brouwer bij de inrichting van de moderne neurochirurgie. Bernard Brouwer is in die zin voor ons ook belangrijk omdat hij in mei 1923 Wertheim Salomonson als hoogleraar neurologie opvolgde. Door Brouwer’s reis naar de VS kwam hij in aanraking met beroemdheden als Walter Dandy en Harvey Cushing. Ze boden Brouwer toen aan om in de VS te komen werken. Dat deed hij niet maar gebruikte deze uitnodiging wel als breekijzer om sneller in het WG een eigen kliniek te krijgen. Hij heeft daarna Ignaz Oljenick in de VS door Cushing laten opleiden tot neurochirurg. Tot dan toe werd er sporadisch in Nederland neurochirurgie bedreven, ook al omdat de anesthesie lokaal moest zijn omdat ether de hersendruk verhoogde. De eerste operatie was in 1889 en de patiënt heeft die operatie toen drie weken overleefd. Bij terugkeer kon Oljenick in 1929 in het WG de nieuwe kliniek betrekken. Cornelis Winkler was een vroege pionier in Utrecht maar had geen eigen kliniek en werkte in het Diaconessenhuis. De eerste neurochirurg daar was Jan Anton Guldenarm. Zij waren betrokken bij bovengenoemde eerste succesvolle operatie. Over het algemeen wordt 1893 als begin van de neurochirurgie in Nederland aangemerkt (1). Hierna kwam voor de variatie een jonge spreker die een voor de radiologie interessant onderwerp aansneed; de ventriculografie. Vóór de indroductie van de ventriculografie of pneumoencephalo-grafie (2) geschiedde de lokalisatie op basis van het klinische beeld en het klinisch onderzoek. Toen de röntgenfoto’s kwamen konden soms benige veranderingen worden waargenomen zoals een vergrootte sella (3). De ventriculografie was een idee van de bovengenoemde Dandy die bij baby’s door de fontanel de ventrikel aanprikte, de liquor weg liet lopen en de ventrikel met lucht vulde. Zo kon hydrocefalus gediagnostiseerd worden (4). Dandy zou kandidaat geweest zijn voor de nobelprijs voor dit werk maar Cushing zou dat hebben voorkomen. Deze twee heren waren niet bepaald ‘on speaking terms’ met elkaar. Later ontdekte men dat de lucht ook via een lumbaalpunctie in de hersenventrikels kon worden gebracht en zo ontstond de lumbale pneumoencefalografie (PEG). Het lekken van lucht naar de basale cisternen bezorgde veel hoofdpijn bij de patiënt. In 1946 is het George Moore gelukt om hersentumoren rechtstreeks te detecteren tijdens chirurgie dankzij radioactief Jodium (I131iodofluoresceïne) dat zich in de tumor had opgehoopt en dat hij met een Geigerteller kon aantonen. De derde spreker was Rob de Keizer. Hij sprak over het Orbita Centrum in Amsterdam in de tijd van prof. Gabe M. Bleeker (5). Daarbij was de zoon van Bleeker aanwezig in de zaal (tweede van links op de achterste rij in Fig. 1). In de periode Bleeker was er nog geen CT beschikbaar want die is pas na 1982 actueel geworden in de periode Koornneef. Bleeker had de beschikking over een kleine röntgenafdeling en daar werd het idee opgevat om orbitabodem fracturen te bestuderen met behulp van stereoradiografie. Men construeerde zelf het apparaat op basis van een C-boog met een tweede röntgenbron [Fig. 2] en op dit werk is in 1970 H.H.A. Hötte bij Prof. A. Hagedoorn gepromoveerd. In het CT-tijdperk heeft men veel meer aandacht gekregen voor de weke delen diagnostiek in de orbita.  Fig. 3. Ik geeft een voordracht over de ontwikkeling van CT tussen 1972 en 1982 De vierde spreker was ikzelf [Fig. 3]. Mijn voordracht ging over de ontwikkeling van CT van een neuro-scanner naar een hoofd/hals-scanner tussen 1972 en 1982. Ik heb die ontwikkeling via diverse generaties van CT-scanner geometrie geschetst met speciale aandacht voor de ontwikkeling van resolutie (van 3 naar 0,6 mm) en plakdikte (van 13 naar 1,5 mm). Tenslotte heb ik voorbeelden gegeven van orbita- en rotsbeenscans en uitleg gegeven over de contrast-detail curves bij radiografie en bij CT.
Tot slot volgde een korte discussie over voornamelijk neurochirurgische zaken, zoals; waarom had de neurochirurg geen belangstelling voor de perifere zenuwen? Tegenwoordig zouden we zeggen dat dit komt doordat dit type operaties door de plastisch chirurg worden gedaan maar toen lag dit niet zo duidelijk. Verder was er aandacht voor de reeds genoemde anesthesie. Men vroeg zich ook nog af of Brouwer nu specifiek in 1926 naar de VS is gegaan omdat het land toen 150 jaar bestond. Kees Simon vond het opmerkelijk dat Ziedses des Plantes niet vaker in de presentaties voorkwam terwijl ook hij met radioactieve stoffen heeft gewerkt en zijn planigrafie een belangrijke verbetering ten opzichte van de gewone röntgenfoto’s was. Ik heb nog een aantal van mijn proefschriften kunnen uitdelen.
Omdat Kees Simon nog steeds ziek is ben ik vandaag alleen bezig in Urk. Ik ben vanmorgen begonnen om enkele voorwerpen die nog niet in de vitrinekast lagen daarin te leggen, samen met de beschrijvende kaartjes. Het gaat om een Duitse 10-mark munt uit 1995 ter herdenking van de ontdekking uit 1985, een persoonlijke dosismeter, een detectormodule van de CT-scanner die in het ontwikkelstadium is blijven steken en een ansicht van het huis van Röntgen in Apeldoorn.
Hierna heb ik de ziekenhuis jubileumboeken die ik thuis had bekeken op bijdragen over de radiologie weer teruggezet in de kasten in nr 8 en daar weer andere boeken uitgezocht die ik nog niet heb bekeken. Vervolgens zijn de Diagnostic Imaging tijdschriften (van mijzelf) en European Radiology (uit Brussel) in de kasten gezet en bij de laatsten de dubbelen eruit gehaald, de proefschriften van Jonas Castelijns in de kast gezet en de Nederlandse proefschriften uit Brussel allemaal bij de dubbelen gelegd. De documenten van Stevels zijn in een doos gedaan en er is een doos gemaakt zodat Kees Simon en ik straks daar onze oratiecollectie in kunnen deponeren. Drie boeken (Clark, Schwarz en Huzinga & Smelt) in de kast gezet. Samen met Mart en de heren van de fysiotherapie en de dames van de vroedvrouwen geluncht. Tot slot de boeken uit Brussel tijdelijk in de kast gezet omdat voor invoegen in de boekencollectie geen tijd meer was. ’s Middags was de ontvangst van het NVvR-bestuur.
 Tijdens de bijeenkomst van de bedrijfsartsen heb ik de resterende voorwerpen in de vitrinekasten van bijschriften voorzien. Er blijven enkele voorwerpen over zonder label en er moet dus worden uitgezocht of daar de gegevens van bekend zijn.
Intussen is Kees Simon begonnen om de boeken op jaar te zetten. Uiteindelijk heb ik hem daarbij ook geholpen en de jaarbordjes gemaakt. We zijn vandaag gevorderd van 1940 tot 1970. Tussen de middag zijn Kees in ik rondgeleid door Mart van Lieburg in de nieuwe hal (Foksdiep 10). Deze hal komt in plaats van de opslaghal die elders op het industrieterrein Zwolsehoek staat. De opslag zal op nummer 10 primair op de begane grond zijn. Mart vroeg zich af of we op de eerste verdieping niet een röntgenmuseum wilden vestigen. Er was op die verdieping ook nog een kantoor te huur. De overdracht van de hal vindt plaats op 30 oktober a.s. Dan moeten alle spullen van aannemersbedrijf Bakker eruit zijn. ’s Middags kwam Prof. Dr. J.A. Castelijns, hoogleraar hoofd-hals radiologie aan de VU in Amsterdam op bezoek. In verband met zijn afscheidsrede op 21 juni 2019 kwam hij zich oriënteren op de geschiedenis van de hoofd-hals radiologie. Wat ons verontrust is dat hij geheel niet op de hoogte was van het hoe, wat, wanneer van ons Centrum voor Radiologisch Erfgoed ondanks alle publicaties in Memorad. Hij gaf ook toe dat hij dit blad niet las omdat hij met andere zaken bezig is. Hij heeft de boeken die ik voor hem had uitgezocht, en die een tijdsperiode van 1928 tot 1991 besloegen, meegenomen om ze in alle rust te kunnen bestuderen. Verder heeft hij onze proefschriften meegekregen. Kees Simon had namelijk in zijn proefschrift veel aandacht besteed aan het begin van de hoofd-hals radiologie in Nederland. Prof. Castelijns heeft ons 9 proefschriften geschonken die onzer zijn supervisie tot stand zijn gekomen. Tenslotte heb ik nog wat ziekenhuis jubileumboeken uitgezocht om thuis te kunnen bestuderen en te screenen op interessante afdelingsfoto’s. In verband met het bezoek van het bestuur op 16 november wordt het nu wel tijd om snel tot een definitief programma met alle bijbehorende afspraken te komen. Deelnemers waren Kees Simon en ikzelf. Om 11 uur begon de stamtafel [Fig. 1] met een overzicht van Mart van Lieburg van de geplande activiteiten: 28-9 Fysiotherapie organiseert een Urk-dag (Henk Bijlsma) 5-10 Cursus de Medische Geschiedenis in de 20eEeuw 6-10 Open dag voor inwoners van Urk 12-10 Verpleegkundig-Historische Dag 17-10 Bijeenkomst over arbeids/bedrijfsgeneeskunde 20-10 Symposium “Medisch verleden van Urk en de Noord-Oost Polder” 25-10 Domus Conferentie “Nederlandse Leerboeken” 26-10 Donateursdag Tandheelkunde 2-11 Cursus de Medische Geschiedenis in de 20eEeuw 16-11 Bezoek Bestuur Ned. Ver. v. Radiologie 18-11 Algemene Ledenvergadering “Geschiedenis van Medische Experimenten” 21-11 Bijeenkomst Junior Internisten Vereniging (Arie Berkhout) 29-11 Stamtafel 7-12 Domusdag “De dokter en de levenstrap” 24-1-19 Domus Conferentie “Leerstoelen in Nederland in de 20eeeuw” 26-3-19 Witness seminar vaatchirurgie (Anno van der Tol) In voorbereiding: Kopstukkenbijeenkomst Juda Groen (psychosomatiek) r om te bewerken. Er lopen nog twee projecten. De eerste is het project “Artsen tijdens de Tweede Wereldoorlog” en het tweede project is “Medische Proefschrift stellingen (1870-1970)” Lezingen Stamtafel Ernst Koppejan (neuroloog) had een patiëntenboek geanalyseerd afkomstig uit de Haagse Polikliniek over de periode 1-10-1897 tot 1-10-1898. Hier was toen Henri Philippe Baudet (1855-1912) werkzaam. Van hem is bekend dat hij diverse vormen van elektrotherapie toepaste. Koppejan heeft het boek statistisch bewerkt en de diagnoses geanalyseerd evenals, met hulp van de farmaceuten, de medicamenten die in die tijd werden toegepast. Anno van der Tol (thoraxchirurg) had de chirurgische verslagboeken van Cornelis van Luijt over de periode 1925-1962 geanalyseerd en daar enkele saillante gevallen uit besproken die een beeld gaven over de chirurgische praktijk voor de oorlog. Op radiologisch gebied kwamen de maagfoto’s bij ulcuslijden en de radium behandeling bij maligniteiten ter sprake. Na de lunch was het thema: microbiologie. Dit is in verband met het Nederlands tijdschrift voor Microbiologie dat een themanummer wijdt aan de geschiedenis van dit vakgebied. De hoofdredacteur Jan Kaan heeft het onderwerp geïntroduceerd. Een grappig detail dat hierbij naar voren kwam is dat de ons zo bekende Daniel den Hoed (1897-1950) voor 1933 begonnen is als bacterioloog. Arie Berghout (internist) vertelde over het sporadisch toepassen van een onderhuidse injectie met enkele cc’s terpentijn. Dit veroorzaakte een steriel abces dat het lichaam aanspoorde tot de productie van leucocyten waarmee een bestaande infectie bestreden kon worden. Vergelijkbaar hiermee is het zgn. “séton zetten” waarbij een geïnfecteerde haar door een wondkanaal werd getrokken om een infectie te bewerkstelligen. Frits Schuitemaker (internist-intensivist) sprak over het maagulcus en hoe daarvoor een psychische oorzaak werd geaccepteerd totdat in 1982 de Australiers J. Robin Warren en Barry J. Marshall ontdekten dat er een bacterie aan te pas kwam. Kees Simon vertelde [Fig. 2] over de behandeling van favus, een schimmelinfectie van de hoofdhuid die ook hoofdzeer of kletskop werd genoemd. Hij noemde een behandelmethode waarbij in één keer al het haar van het hoofd getrokken werd; wat een ware foltering was. Daarna ging hij in op de bestralingstechniek die vaak zijn beperkingen had door overlappende velden (bestralingslidtekens) of een te dik voorfilter waardoor de hersenen teveel stralingsdosis kregen (röntgenkater). Bij deze presentatie deed zich het probleem voor dat de computer van het trefpunt niet de laatste versie van PowerPoint had en Kees wel. Hierdoor vielen veel teksten weg. Jan Peter Verhave vertelde over de boeiende maar tevens fatale zoektocht naar de verwekker van de Gele koorts. Doordat men dacht dat het een bacterie was en het uiteindelijk een virus bleek te zijn kregen de onderzoekers de ziekte en stierven na een week. Hiermee is het onderwerp microbiologie afgesloten. Onder de titel “Schatkamer van het Trefpunt” had Wim Mulder (oud-conservator Anatomisch Museum Leiden) een oud receptenboekje van Bernardus Minderdorp uit 1695 bestudeerd maar hij kon zijn PowerPoint niet starten door incompatibiliteit met zijn Apple computer en een niet goed geformatteerde USB-stick. Zijn voordracht wordt uitgesteld naar een volgende keer. Inrichtingsactiviteiten Omdat de urologen beneden bezig waren met de rollerkasten ben ik eerst begonnen met het aanbrengen van labels bij de voorwerpen in de vitrinekasten. Dit is nog niet helemaal klaar maar wel een stuk verder gevorderd. Toen we beneden terecht konden hebben we eerst uigezocht of de proefschriften die het UMC Maastricht van hun eigen promoties wil hebben dubbel in onze collectie voorkwamen. Dit heeft één proefschrift opgeleverd. Kees is hierna begonnen om onze boekencollectie op jaar van publicatie te zetten (tot nu toe staan de boeken in groepen van 10 jaar). Hij is tot 1940 gekomen. Ondertussen ben ik begonnen om een deel van de tijdschriften die we van Frits Barneveld Binkhuysen hebben gekregen (vooral Diagnostic Imaging) in de kast te zetten en ook de congresdocumentatie uit de collectie van Carl Puylaert. Tenslotte heb ik nog de brochures uit het Grootziekengasthuis in archiefdozen gedaan en opgeborgen. Hierna was het tijd geworden om te gaan eten en tegen kwart voor 10 was ik weer thuis. Frans W. Zonneveld  Fig. 1. Frits Schuitemaker opent de Stamtafel.  Fig. 2. Kees Simon houdt voordracht. |
RSS-feed